1860’lı yıllarda Evrim Kuramı’nı anlatan Baha Tevfik, Darwin’i anlatırken, “Filhakika buna hiddet edenler pek çoktur” demekle birlikte “İnsan maymundan azmışdır” diye açıkça yazabiliyordu
Charles Robert Darwin’in, doğumunun 200. yılında TÜBİTAK tarafından yayımlanan Bilim ve Teknik dergisi kapağından çıkarılması günümüzde dahi tartışma konusu olurken, evrim kuramının Osmanlıca literatüre 1860’lı yılların sonlarında girdiği ve herhangi bir sansür görmeden özgürce tanıtıldığı ortaya çıktı. Osmanlı döneminde ve Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki yayınlarda büyük ilgi gören evrim kuramı o dönem “İnsan maymundan azmışdır” cümlesiyle formüle edildi.
İnsanın yaratılışı “Toplumsal Tarih” dergisi son sayısında, İstanbul Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bilimi Siyasi Tarih Anabilim Dalı Başkanı Mehmet Ö. Alkan’ın kendi arşivinden faydalanarak yazdığı “Osmanlı’da Darwinizm ve Evrim Kuramı” başlıklı yazısına yer verdi. Yazı, Darwin’in neredeyse bir asırdan daha uzun bir süre önce Osmanlı dönemindeki yayınlarda sansür görmeden anlatıldığı ve hakkında uzun tartışmalar yapıldığını ortaya koydu. Avrupa’da 1859’da Darwin’in “Türlerin Kökeni” adlı eseri ile yeniden popüler olan yaratılış ve evrim konusunun Osmanlı’ya ulaşmakta gecikmediğini anlatan Alkan’ın saptamaları şöyle:
- 1870’lerin hemen başında Avrupa’da olduğu gibi Osmanlı aydınları arasında da dünyanın yaratılışı, insanın yaratılışı, evrimi gibi konular rağbet gördü. Ahmet Midhat Efendi, en çok ilgi çeken konu olan insanın yaratılışı ve evrimi konusunu ilk kez Hace-i Evvel adlı eserinde dile getirdi.
- II. Meşrutiyet döneminde ise evrim kuramcılarına, evrim kuramlarına, materyalizme ve Darwinizme ilgi arttı. Bir yandan telif ve çeviri makaleler ve kitaplar yayımlanırken, diğer yandan da orijinal dillerden çeviri eserler yayımlandı. Spencer’in, Haeckel’in, Bücher’in kitapları bu süreçte yayımlandı. Darwin ve evrim üzerine yazılara daha sık rastlandığı bu dönemde (...) birçok dergi ve gazetede Darwin’e ve evrim kuramı ile kuramcılarına dair haber, yazı ve makaleler yayımlandı. Baha Tevfik ve arkadaşlarının kurduğu Teceddüd-i İlmi ve Felsefi serisi bu konuda öncülük etti.
‘Maymundan azmış’
- Cumhuriyet döneminde, 1927’de İbrahim Alaaddin Bey tarafından Darwinizm adlı kitap yayımlanır. Bu eserdeki şu paragraf Darwin’i ne kadar anladıklarına da işaret ediyordu: “Mukaddes kitapların haber verdiği insanın hilkati hakkında Darven çok itirazlara, çok hücumlara maruz kalan bir nokta-i nazar serd etti, dedi ki: İnsan maymundan azmışdır. Filhakika insanların izzet-i nefsi asırlarca alınan terbiye, dini akidesi buna birden bire inanmaya manidir. Elan da Darven’in insan menşei hakkındaki telakkisine hiddet edenler pek çoktur.”
İlk baskı 3 bin
- Evrim teorisinin müfredatta yer alıp almaması veya karşılığında ve aynı anda itirazları ile dini yaratılış teorisinin okutulması gerektiği yolundaki tartışmalar 1970’lerde alevlendi ancak cumhuriyetin başlarından itibaren müfredatta yer aldı. Maarif Vekâleti 1931 yılında Darwin kitabını ilk baskısı 3000 nüsha olarak yayımladı. Devlet Matbaası’nda bastırılan kitap cumhuriyet döneminde yayınlanan Darwin hakkında yazılmış ilk telif eseri oldu. Kitap daha sonra da defalarca ve farklı kapaklarla yayımlandı.
Bu arada Bilim ve Teknik dergisinde, Mart 2009’da Darwin kapağı son anda yayından çekilmiş ve büyük tartışma yaşanmıştı. Ancak dergi daha sonra Darwin’i kapağına taşımıştı.
Orhan Yıldırım Tarih : 04.08.2009 Kaynak : milliyet.com.tr
______________
