Bazen sevimli renkleriyle mutluluk veren, bazen de çıkarttıkları kulak tırmalayan seslerle bizi rahatsız eden fanlar, bilgisayar dünyasının emektarlarıdır. İşlemcilerin üzerlerinde sürekli görmeye alıştığımız bu fedakar işçiler, hiç şikayet etmeden canla başla çalışırlar.
Bilgisayarların en pratik bileşenleri olan fanlar, entegrelerin masa üstlerine indikleri tarihlerde, yongaların üzerlerinde görünmeye başlamıştır. İlk başta fansız olarak kullanılan heatsink’ler, işlemcilerin içlerinde barındırdığı transistör sayılarının artışıyla beraber, fanlara ihtiyaç duymaya başlamıştır. 8086 gibi hiç ısınmayan işlemcilerin yerini Prescott çekirdekli Pentium4 gibi efsane fırınlar alınca, fanların özellikle maddi ve manevi değerleri iyice anlaşılmıştır. Fanlar sadece işlemcilerle sınırlı kalmayıp, ekran kartları, harddisk soğutucuları, kuzey köprüsü soğutucuları, su sitemlerinde kullanılan radyatörler ve bilgisayar kasalarında vazgeçilmez elemanlar haline gelmişlerdir. Artık, üzerinde fan bulunmayan pasif soğutucular hariç, bilgisayarların içinde kullanılan tüm işlemciler hemen hemen fanlarla soğutuluyor.
Fanlar soğutmayı nasıl sağlar ?
Fanlar; manyetik alanın oluşturduğu dönme kuvvetiyle, kanatlarının havayı keserek, “hava akımı” oluşturması prensibine dayanan ve basit bir yapıya sahip bileşenlerdir. Yaptıkları en temel görev; havayı X noktasından, Y noktasına yönlendirmektir. Basitçe; ortam sıcaklığındaki havayı, ısınan yongaların üzerlerinde yer alan heatsink’lere göndeririler. Ortam sıcaklığı 25 C. olan bir havayı, sıcaklığı 50 derece olan bir heatsink’in üzerine gönderdikleri ve heatsink’in sıcaklığının ortam sıcaklığı değerlerine yakın çalışmasını sağladıkları için, biz fanlara kısaca; soğutucu diyoruz. Özellikle, aşırı hararetli GPU’ların neden olduğu yüksek kasa içi sıcaklıklarının da biraz olsun ortam değerlerine inmesini de, yine fanlar sağlıyor.
Fanlarla ilgili yanlış olarak bilinen şehir efsanelerinden biri de; fanların ortam sıcaklığından daha düşük soğutmayı gerçekleştirdikleridir. Bu söylenenler, zinhar dedikodudan ibarettir, asla inanılmaya.
Fanlar; renkleri, ışıkları yada kanat yapıları dışında iki gruba ayrılır. Ball Bearing ve Sleeve Bearing fanlar.
Sleeve Bearing Fanlar
Sleeve Bearing fanların, fan kanat milinin, fan gövdesine sabitlenmiş bir burcun içinde dönmesinden oluşan yapıları vardır. Kısa ömürlüdürler, fazla hız performansı gösteremezler, bakım ihtiyaçları fazladır, ancak Ball Bearing fanlara göre daha ucuzdurlar.
Aşağıda gördüğünüz Frisby 80 mm.lik bir Sleeve Bearing fan;
Fanın parçalarına ayrılması, etiketin sökülmesi ile başlıyor.
Etiketin altında, conta yuvasını kapatan bir lastik tıpa görüyoruz.
Lastik tıpayı bir saatçik tornavida ile yerinden çıkartıyoruz;
Lastik tıpanın altında, beyaz bir conta bulunuyor.
Bu contayı ince bir saatçik tornavida ile nazikçe yerinden çıkartıyoruz. Burada dikkat edeceğimiz konu "nazik" kelimesidir. Eğer contaya zarar verme nezaketsizliğinde bulunursanız, fanı bir daha monte etmeniz hayal olur.
Fan kanat miline hafifçe bastırarak, fan kanadını çıkarıyoruz;
Gövdeden ayrılmış fan kanadı ve ortasında bulunan fan kanat mili;
Resimde gördüğünüz ve sarımların ortasında duran sarı malzeme “Burç” olarak bilinen parçadır. Fan kanat mili burcun içine girerek, burada döner.
Parçalarına ayrılmış bir Sleeve Bearing fan;
Ball Bearing Fanlar
Fan etiketi üzerinde gördüğümüz bu açıklama; fan kanat milinin döndüğü yuva içerisinde, rulman / rulmanların bulunduğu anlamına gelir. Rulman sayısı arttıkça, One Ball - Two Ball gibi ifadeler kullanılır. Sessiz, uzun ömürlü ve yüksek performanslıdırlar. Bakım gereksinimleri, diğer fan yapısına göre çok daha azdır. Ancak, Slevee Bearing fanlardan daha pahalıdırlar. Aşağıda gördüğünüz, ZALMAN ZM-OP1 80 mm. Two Ball Bearing fan:
Etiket ve ardından plastik tıpayı çıkartıyoruz;
Beyaz renkte ve fan milini gövdeye sabitleyen contayı çıkartıyoruz;
Ball bearing fanı oluşturan parçalar;
Resimde gördüğünüz, fan gövdesi üzerine monte edilen ve "ball" diye ifade edilen parçalardır. Yüksek devirde hareket eden mekanik parçaların sürtünme katsayısını azaltmak için kullanılan ve bizim yıllardır "Rulman" olarak bildiğimiz iki adet sabit bilyalı kapalı tip rulman:
Fan sessizleştirme
Fan gürültüsü, sevimsiz bir konudur. Gecenin bir vakti kulak tırmalayan vınlamalarıyla hayatımızı cehenneme çevirirler. Bu ses; kasa içinde / dışında bulunan toz partiküllerinin, fan kanat mili yatağına dolması yada yatakların yağsız kalması ile oluşan bir sürtünme sesidir. Sesin engellenmesi oldukça basittir. Yukarıda anlattığım gibi, fanı parçalarına ayırıyoruz. Gerekli temizliği yaptıktan sonra, resimde görüldüğü kadar (daha fazla değil) minik bir parça orta kalınlıktaki gres parçasını, yuva üzerine sürüyoruz. Eğer fan yatağı (burç) 20 yıldır kullanılmıyor ve sürtünmeden dolayı çapı genişlememişse, yağlandıktan sonra kedi gibi mırıldayan sessiz bir fana sahip olursunuz.
Kullanacağınız yağ, kesinlikle kalın yapıya sahip madeni yağ olmalıdır. Özellikle evde elinizin altında bulunan tereyağı, hanımın güzellik kremi, traş kremi ve bebeğin pişik kremi gibi konu ile alakası olmayan yağ çeşitlerini kullanmanız, kesinlikle tavsiye edilmez.
Önemli Not: "Biraz fazla yağlayım da, fanım iyice sessizleşsin" mantığıyla, mil yatağına kaşık kaşık yağ sürmeye kalkarsanız, anakartınızın üzerinde bulunan işlemci, ekran kartı ve bilumum entegre-kondansatör-kapasitörüde bol miktarda yağlamış olursunuz. Bu yüzden; DİKKAT !!!
pclabs.gen.tr
