-
bilginler61
Bedava-Sitem Bağımlısı
|
 21.03.2009, 12:28 (UTC)
Mesaj konusu: ANAKARTLAR VE SİSTEMLERİ |
|
|
1970’li yılların sonlarına doğru IBM firması ilk kişisel bilgisayarı, bilgisayarı tek bir parça şeklinde değil de çeşitli parçaların birbirine eklenmesi ile oluşan bir yapı olarak tasarladı. PC’lerin belki de diğer bilgisayarlara göre çok hızla yayılması ve popüler olmasının bir nedeni de bu tasarım stratejisiydi. Bütün kişisel bilgisayarlar çeşitli parçaların birleşmesi ile oluşur. Biz bu dersimiz de bilgisayarımızın en önemli parçası olan anakart konusunu işlemeye çalışacağız. Bütün PC bileşenleri anakarta monte edilir ve birbiriyle olan tüm bilgi akışı anakart aracılığıyla yapılır.
Anakart bilgisayarın üzerindeki donanımları bir arada tutup bilgi alışverişini sağlayan kartlardır. Her türlü donanım anakarta bağlanarak bilgisayara bağlanmış olur. Anakartta istenilen verileri, üzerinde yüklü olan yazılım aracılığıyla işlemciye veya diğer donanımlara iletilir. Anakartın kullandığı chipset (yonga) işlemcinin çalışması için oldukça önemlidir.
Veri yolunun hızlı olması da donanımların birbiriyle olan veri akış hızını arttırır ve bütün donanımın çok hızlı çalışmasını sağlar. Anakartın 66 / 100 / 133 / 200 Mhz hızlarında çalışan veri yolunun olması performans için yeterli bir kriter değildir. CPU dışındaki diğer donanımlarında bu veri yolu hızına ayak uydurması gerekir.
Anakartın desteklediği ve çalıştırabileceği işlemci modelleri anakartta kullanılan chipsetiyle doğrudan ilgilidir. Anakartların birbirinden farklılıkları hem burada hem de özelliklerinde fark etmektedir. Artık neredeyse bütün anakartlar ATX desteklidir. Bu şekilde Windows gibi bir işletim sisteminden kapatıldığında kapanma tuşuna basılması gerekmemektedir. Veya açılırken herhangi bir tuşla yada tuşlar kombinasyonuyla açılabilmektedir.
Hız ayarının anakart üzerindeki Dipswitch (Jumper)’lerle değil de BIOS’la ilk açılırken yazılım aracılığıyla değiştirilmeside bir özellik olarak görülebilir. Donanım kontrolü bulunan anakartlarda sıcaklık dereceleri, voltaj ayarları gibi ayarlar anlık görülebiliyor. Bazı anakartlardaysa işlemci yada anakart sıcaklığı belli bir dereceye çıkarsa otomatik olarak kendini kapatma özelliği bulunuyor (overnclock).
Çift işlemci destekleyen anakartlarda mevcuttur. Ancak bunu sadece anakartın değil yazılımın ve işletim sistemininde desteklenmesi gerekir. Örneğin yapılacak olan 3 boyutlu bir resim çalışması, çift CPU ile normalden çok daha kısa bir sürede tamamlanır. Ultra DMA/66 destekli anakartlar, aynı özellikte sabit diskle birlikte çok hızlı çalışacaktır.
Pentium II veya III anakartlara çevirici konularak Celeron işlemciler de bu anakartlarda kullanılmaktadır. Bu çeviriciler soket teknolojisi ile üretilen Celeron işlemcilerinin slot mimarisini destekleyen anakartlarda kullanılmak üzere slot şeklinde kullanılmasıbı sağlıyor. Bazı anakartların üzerlerinde ses kartı, ağ kartı ve modem gibi cihazlar entegre durumundadır. Bu tür entegreler çok fazla verim olmamasına rağmen sorun çıkarmamaktadırlar. Ama ekonomik olarak düşünecek olursak oldukça iyi bir ankartdır.
Piyasada genel olarak Asus, Gigabyte, MSI, İntel ve Soyo gibi anakartlar bulunuyor. Anakartların performansları markadan markaya farklılık göstermektedir. Anakar üzerinde bulunana slotlara da dikkat edilmesi gerekiyor. Her marka ve model de farklı slot sayısı bulunabilir. Bir tanesinde 3 PCI slotu bulunurken başka bir markada 5 PCI slotu bulunabilmektedir. Anakart fiyatları 70 $ dan başlayor ve özelliklerine ve chipsetlerine ve destekledikleri teknolojilere göre bu fiyat artmaktadır.
Şimdi Anakartımız üzerinde yer alan öğeleri kısaca açıklayalım.
MERKEZİ İŞLEM BİRİMİ (Central Processing Unit)
Merkezi işlem birimi (MİB) bilgisayarın işletimiyle sorumlu olan en önemli parçadır. MİB (CPU)’i bilgisayarımızın beyni olarak değerlendirebilir. Yaptığı işler ve işlemler çok karmaşık adımlar içerir, basitleştirecek olursak: İkili sayma sisteminde saklanmış olan program kodlarını bellekten okur, çözümler ve kodları çalıştırarak gerekli işlemleri yapar. Bu işlemler yapılırken bellekten veri okuma, belleğe veri yazma, giriş-çıkış birimlerini denetleme gibi işlemleri yapar. MİB aritmetik ve mantık işlemlerini yapmak için bir Aritmetik-Mantık Birimi (ALU-Aritmetik Logic Unit), verilen işlem yapılırken geçici olarak saklanması için genel amaçlı yazmaçlar (Register), bir sonraki konutu bellekten okuyabilmek için bir program sayacı ve kontrol yolu için gerekli sinyalleri üreten devreleri içerir. Büyük bilgisayarlarda MİB’i bir yongayı içeren kartlardan oluşur. Mikrobilgisayarlarda ise MİB tek bir yonganın içine toplanmıştır. Bu işi yapan yongaya mikroişlemci adı verilir Genellikle PC’lerden bahsederken MİB ve mikroişlemci aynı anlamda kullanılır.
ANA BELLEK (RAM)
Anakartların ve işlemcilerin hızına ayak uydurması gereken en önemli donanım RAM’lerdir. 100 Mhz hızındaki RAM’ler uzunca bir süredir kullanılıyor. Bellek kısmı genellikle RAM (Random Access Memmory-Ratsgele erişimli Bellek ), ve ROM’dan (Read Only Memmory-Salt okunur Bellek) oluşur. Hard disk ve floppy diskler ile benzeri saklama üniteleri de belleğe dahil edilebilir. Temel kullanım amacı programları ve verileri saklamak ve gerektiğinde işlemciye vermektir. Bir PC ‘nin temel parçalarından birisi de ana bellektir. Ana bellek bilgisayar programlarını veri depolama ünitelerinden alınıp işlemciye iletilmesinde, verilerin işlenirken hafızada tutulmasında kullanılmaktadır.Ana bellek biriminin kapasitesi ne kadar yüksekse aynı anda yapılan iş miktarı o kadar fazla, işlem yapma hızı da o kadar yüksektir. Rastgele erişim için tasarlanmışlardır ve o amaçla kullanılmaktadır. Zaten sistemin enerjisi kesildiğinde bu bellek birimlerindeki bilgiler silinmektedir.
PC tasarımı itibariyle bu belleğin 640 KB lık kısmını kullanır. 384 KB’lık kısmı ise sistem kaynaklarına ayrılmıştır 80286’lar , 16 MB, 80386 ve 80486’lar ise 4 GB adresleyebilir. Yukarıda verilen tabloda bu bilgiler özetlenmiştir. Bütün Intel mikroişlemcileri gerçek modda çalışırken tıbkı bir 80386 gibi davrandıklarından maksimum 1 MB bellek adresleyebilirler. 80286 ve 80386 korumalı moda geçtiklerinde 1 MB üzerindeki belleği adresleyebilirler. Ana kart üzerinde bir çok AT tipi makine 16 MB’a kadar çıkabilmektedir. Ayrıca genişleme yuvaları kullanarak da bellek artırımına gidebilmek mümkündür. Ana kart üzerine yerleştirilen bellek birimleri DIP (Dual Inlıne Package), SIMM (Sıngle Inlıne Memory Module ) olarak yada her ikisi birden yerleştirilebilir.
Bellek birimleri XT tipi sistemlerde 8+1 (eşlik-parite) bit AT tipi makinelerde ise 16+2 (eşlik –parite ) bittir. Günümüzde bellek birimleri olarak genellikle SIMM modülleri kullanılmaktadır. SIMM (Sıngle Inlıne Memory Module-Tek Sıralı Bellek Birimi )
SIMM üzerine bellek yongalarının yerleştirilmiş olduğu bir baskı devre kartıdır. SIMM bellekler ana devre kartı yada ana kart üzerindeki genişleme yuvalarından birine takılmış bellek kartlarındaki özel soketlere takılır. Değişik kapasitelerde SIMM’ lere rastlamak mümkündür. 256 KB, 512 KB, 1024 KB, 2048 KB, 4096 KB gibi. Piyasada en çok kullanılanlar ise 256 KB, 1024 KB ve 4096 KB ( Şimdilik çok fazla yaygın değildir.) olanlardır.
ÖN BELLEK
Ön Bellek (cache memory), CPU ’nun ana bellekten veri alırken harcadığı zamanı azaltır. CPU, ana bellekten veri alması gerektiğinde bu verinin dahili ön bellekte olup almadığına bakar. Dahili ön bellek, CPU ‘nun en son işlediği verilerin bir kopyasını saklar.
Aranan veri dahili ön bellekte bulunamazsa, harici ön belleğe bakılır. Harici ön bellekte de bulunamayan veriler ana bellekten alınır ki bu ön belleğe göre daha yavaş bir süreçtir. Celeron işlemcilerde ön bellek bulunmaz.
Ön Bellek dahili ve harici olmak üzere iki şekilde incelebilir. Dahili ön bellek CPU üreticisi tarafından işlemci yongasına yerleştirilmiş olup maksimum 128 KB kapasitededir. Harici ön bellek ise Anakart üreticisi tarafından Anakarta dahil edilmiş olup minimum 256 KB kapasitede olup 1 MB ‘a kadar çıkmaktadır. Harici ön bellek ne kadar fazla olursa performans da o ölçüde artacaktır.
GİRİŞ-ÇIKIŞ BİRİMİ
G/ Ç birimleri bilgisayarın dış dünya ile iletişimini sağlayan birimlerdir. Dışarıda veri ve bilgi alınması (Klavyenin okunması işlemi gibi ) ve dışarıya bilgi aktarması (Ekrana bir programın çıktısının yazılması) gibi işlemleri yürütürler. Klavye , yazıcı, fare hoparlör, modem, video display terminalleri vb. çevre elemanları G/ Ç birimlerine bağlanırlar. Bilgisayarın yollarına (bus) bağlanan ve “port” adı verilen birimler G/ Ç birimi olarak kullanılır. Portlar yaptıkları işe göre giriş portu (İnput port) yada çıkış portu (output port) olarak adlandırılırlar. Bazı portlar yazılım aracılığıyla hem giriş çıkış amaçlı kullanılır.
SİSTEM YOLLARI (SYSTEM BUS)
Yukarıdaki blok şemada da gördüğümüz gibi MİB’in , bellek ve diğer elemanlarla haberleşmek için bir ortama gereksinim vardır. Bilgisayar elektrik sinyalleri ile çalıştığına göre bu ortamın bir elektriksel iletim ortamı gerekir. Paralel iletken hatlardan oluşan sistem yolları temelde üç grupta toplanır.
ADRES YOLU
Adres yolu 16,20.24, yada daha fazla parelel iletken hatlardan oluşur. Bu hatları kullanarak MİB haberleşmek istediği birimin adresini (o birimin yerini sayı) adres yoluna gönderir. Adres çözümleyici devreler ulaşılmak istenen bu adreste bulunan birim haberdar eder. Merkezi işlem birimin adresleyebileceği bellek birimlerinin sayısı adres hatlarının sayısı N ise işlemci 2 tane farklı adres yazılabilir. Örneğin 16 adres hattı ile 65536 (64 K-Kilo) 20 adres hattıyla 1048576 (1 M-Mega ) bellek birimi adreslenebilir. Adres yolu tek yönlü bir yoldur.
VERİ YOLU ( Data Bus)
Veri yolları da tıpkı adres yolları gibi paralel iletken hatlardan oluşur . 8,16 yada 32 bit veya daha fazla hat içerir. Veri yolları iki yönlüdür: Bilgi akışı MİB den çevre birimlerine yada çevre birimlerinden MİB’ne olabilir. Sistemdeki bir çok cihazın çıkışları veri yoluna bağlıdır. Hangi cihaz adreslendiyse onun veri yoluyla bağlantısı olur. Bu işlem bilgisayarın düzenli çalışabilmesi için gereklidir.
KONTROL YOLU ( Control Bus)
MİB adresini seçtiği (adreslediği) birime ne işlem yapacağını , örneğin ulaşılan birim bir bellek alanı ise bellekten okuma mı yapacağını yoksa belleğe verimi yazacağını bildirmek için kontrol yolunu kullanılır. Adreslenen bir alanın bellek alanımı yoksa bir giriş çıkış birimi olduğunun belirlenmesini yine kontrol yolundaki hatları kullanarak yapar.
Anakart Üzerinde Bulunan Diğer Yongalar
PC’nin anakartı üzerinde mikro işlemci bellek ünitelerinin yanı sıra bir çok yongalara rastlamak mümkündür. Bu yongalar ve fonksiyonları kısaca aşağıdaki gibi özetlenebilir.
Kesilim Denetleyicisi( Interrupt Contoller)
Donanımda bir takım değişiklerin olup olmadığı genellikle uygulama programlarının yapısı gereken işlemlerdendir. Örneğin klavyenin okunması, fare hareketinin algılanması vb. bu işlerin yapımının bir yolu sürekli kısa zaman aralıklarıyla kontrol etmektedir. Bu işleme “ Polling “ denir. Bu işlem uygulamada birçok aksaklıklara yol açtığından iyi bir yöntem değildir. Bunun yerine bilgisayar sistemlerinde kesilmelere dayanan bir kontrol mekanizması kullanılır. Kısaca özetlersek ; bir program çalışırken donanım yada yazılım yoluyla gelen kesilmeler sonucunda bilgisayar birtakım değişikler olduğunu algılar ve yaptığı işi bırakıp gelen kesilme isteği ile ilgili yapılması gereken işleri yapar. Bu işlem tamamlandıktan sonra bilgisayar daha önceden çalıştırmakta olduğu programa devam eder.
DMA (Direct Memory Access-Doğrudan Bellek Erişimi)
Birçok uygulama verimin bir ara birimden belleğe (yada bellekten ara birime) aktarılmasının normal (işlemci üzerinden yapılan) transfer işlerinden hızlı olması istenir. Örneğin,disketteki bir dosyanın okunması gibi. Bu tür uygulamalarda mikroişlemcinin serbest kalması istenir.Hızlı veri transferi sağlayabilmek için DMA ( doğrudan bellek erişimi) fonksiyonu PC’ lere eklenmiştir. DMA denetleyicisi sayesinde mikroişlemci devreden çıkarılarak veri iletişimi ara birimler ve bellek arasında doğrudan yapılır. Bu görev 82573 kod numaralı tümleşik devre tarafından üstlenir. Mikroişlemci programı çalışırken sistem yollarını (veri adres ve kontrol yolları ) denetler ve veri alışverişinde bulunur. Bir arabirim yada çevre elemanı ) DMA kullanarak veri iletişimi yapmak istediğinde DMA denetleyicisine bir sinyal yollar denetleyici bu isteği değerlendirip sıraya sokar ve MIP’rı haberdar eder. MIB sistem yollarıyla işini bitirir bitirmez ( o anda kullanıyor olabilir)
DMA denetleyicisine yolların serbest olduğunu bildiren bir sinyal gönderir. DMA denetleyicisini bunun üzerine kendisini sistem yollarına bağlar ve adres ile kontrol yolarını denetleyerek veri iletişimi yapmak isteyen ara birimi ile bellek arasında bağlantıyı kurar ve iki sistem ( ara birim-bellek ) arasında veri transferi tamamlandığında sistem yollarını tekrar mikroişlemcinin denetimine sunar. Burada DMA denetleyicisinin görevi sadece gerekli ilişkileri kurarak veri yollarının iletişimcide bulunacak birimlere ayrılmasını sağlamaktır.
Yol Denetleyicisi (Bus Controller)
Mikroişlemci çevresindeki elemanlara haberleşirken sistem yollarını kullanır. Veri adres ve kontrol yolları için gereken sinyalleri üreterek düzenlemelerin yapılması bu yonganın görevidir.
Zamanlayıcı (Timer) (8253)
Zamanlayıcı yongası sayıcı yada h..as zamanlama işleri için kullanılabilir. Bu yonga çıkış bacaklarından frekansı programlanabilir elektrik pulsları üretir. Her çıkış başka bir birime bağlıdır. Örneğin; bir tanesi hoparlöre giderken bir diğeri kesilme denetleyicisine bağlıdır.
...
Cmos RAM
Cmos RAM adı verilen bir bellekte sisteme ait bilgiler saklanır. Örneğin hard disk tipi floppy disk tipi, bellek miktarı gerçek zaman saati gibi saati gibi BIOS bilgisayar ilk açıldığında COMS RAM ‘daki bilgileri donanımla karşılaştırarak doğruluğunu kontrol eder. COMS RAM bağlı olduğu pil sayesinde bilgisayar kapatıldığında bile bu bilgileri saklar.
Rom BIOS
Genellikle yapılan hatalardan biri PC’lerde işletim sistemi deneyince sadece DOS’un düşünülmesidir. BIOS ‘u DOS’un altında çalışan bir işletim sistemi olarak değerlendirebiliriz. PC ‘nin ilk açılmasında yüklenen BIOS PC’nin donanım ve çevre elemanlarıyla haberleşe bilmesi için gerekli temel yordamları ve işlevleri içerir. BIOS alt yordam ve fonksiyonları standarttır. Bu da donanım bağımlılığını ortadan kaldırmak için gereklidir.
BIOS (Basic Input Output System), ROM türünde bellek üzerine yazılmış bir programdır. BIOS ‘un ilk görevi bilgisayar sisteminin ilk açılışı sırasında bellek gibi çeşitli parçaları kontrol ederek bir problem varsa sizi uyarmaktır. BIOS, bugün üretilen Anakartların çoğunda Flash Rom üzerine kayıtlıdır. Bu türdeki belleğin içeriği bilgisayarı kapattığınızda silinmez ama gerektiğinde özel bir program çalıştırılarak değiştirilebilir veya güncelleştirebilirsiniz. Böylelikle BIOS ‘un içerdiği hatalar giderilebilmektedir.
USB ( Universal Serial Bus )
Evrensel Seri Veri Yolu ile 127’ye kadar USB disketli aygıtın birbirine bağlanabileceği, dolayısıyla genişleme yuvası sorunun ortadan kalkacağı bir gerçektir.USB aygıtları piyasaya yeni çıktı ancak fiyatının pahalı olması ayrıca kullanılacak USB destekli çevre aygıtlarının pahalı olmasından dolayı şu an pek kullanılmaktadır ama veri iletim hızı oldukça yüksektir.
ST 506 Denetleyici :
ST 506 denetleyicileri en fazla kullanılan denetleyicilerden biridir. çok yaygın bir şekilde kullanılmalarından dolayı donanım denetleyicilerinden standartların oluşmasına yol açmış ve BIOS tarafından desteklenmiştir. Daha sonra geliştirilmiş olan IDE ve ESDI denetleyicileri ST 506 denetleyicilere uyumlu olmak zorundadırlar. ST 506 denetleyicisiyle kullanılmak üzere tasarlanmış Hard disk sürücüleri veri okumak ve yazmak için kullandıkları yönteme göre MFM-RLL gibi isimlerle anılır. MFM ve RLL terimlerinin anlamı aşağıda verilmiştir.
ST 506 standardından Hard disk sürücüsü ve denetleyicisi iki ayrı parçadan oluşur. Denetleyici ana kart üzerinde bulunan slotlara takılan bir karttır. Bir denetleyici genellikle iki hard disk sürücüsünü kontrol edebilir. Denetleyici ile disk sürücüsü arasında iki farklı tip kablo bağlantısı yapılır.
1-20 iletkenli veri taşıyan kablo
Kontrol kutusu hard disk sürücüsünün ihtiyaç duyduğu elektrik sinyallerin taşır, veri kablosu ise okunan bilgileri analog denetleyiciye taşır.(yada tersi ) . Denetleyicide bulunan veri ayrıştırıcı bu sinyalleri 0 ve 1’lere çevirir.Veri aktarım hızı MFM modunda 5 Mbit/saniye, RLL modunda 7.5 Mbit/saniyedir. Alınan verinin filtrelenmesi gerektiğinde gerçek transfer hızı 500 Kbit/saniye ( MFM ) ,750 Kbit/saniye ( RLL ) dir. MFM sürücülerde silindir başına 17 sektör düşer. Bu sayı RLL sürücülerde 26 sektör dür.
IDE (Intelligent Drive Electronics)
IDE standardını kullanan hard disk sürücülerini bu gün hemen her PC’ de bulabilmek mümkündür. 40 iletkenlik bir y..ı kablo, data kablosu ve kontrol kablosunun fonksiyonlarını birleştirerek IDE sürücüsünü sistem yoluna bağlar. IDE sürücüleri bazen “AT bus drives” olarak da adlandırılırlar. Her ne kadar At veriyolu için tasarlanmışsalar da 8 bitlik XT veri yollarında çalışabilir. Birçok PC ana kartlarında IDE kablosu için bir bağlaç (konnektör) vardır. Bazılarında ise slotlara takılan ayrı bir denetleyici kartlara ihtiyaç duyulur.
IDE sürücüleri de kontrol elektroniği ve sürücü aynı gövdenin içindedir. IDE sürücüler herhangi bir veri forma tını öykünme (emulation) yoluyla kullanılabilir. Sürücü bir iz okuyup kendi içinde arabellekte bellekte tutar. Birçok IDE sürücüde ise arabellek bulunmamaktadır ve interleave faktörleri 1:1 dır ki bu da daha hızlı bir hard disk demektir. Güç harcamaları ise oldukça azdır, bu yüzden diz üstü ve defter bilgisayarlarda da kullanım alanı bulunmaktadır.
Hard disk sürücüleri flopy disklerden on kat daha hızlıdır. Bu yüzden yeni transfer hızları da o denli yüksektir. Ayrıca iz başına düşen sektör sayısı hard disklerde daha fazladır.
SCSI
SCSI (Small Computer System Interface-Piyasada Skazi diye adlandırılır.) Standardı aslında bir hard disk ara birimi olmaktan çok amaçlı bir sistem ara birimidir. Bir SCSI denetleyicisine 7 adet aygıt bağlanabilir. Bu aygıtlar hard disk sürücüleri lazer yazıcılar, görüntülü tarayıcılar vb. olabilir.
Diğer hard disk sürücüsü ara birimlerin aksine SCSI ara birimler sadece PC ile sınırlı değildir. Macintosh,atari St ve bazı iş istasyonlarında da kullanılır. SCSI sürücüleri bir SCSI ara birimine kolaylıkla eklenip çıkarılabilir. Bunun sebebi SCSI aygıtlarının ayrı bir yola bağlanmamasıdır. SCSI komutları ve elektriksel öz dirençler standart dır. Bu ise SCSI aygıtlarının farklı sistemler arasında değiştirilebilmesini sağlar. Sadece kullanılan bilgisayar sistemine uygun bir SCSI denetleyicisine gereksinim vardır.
SCSI yolu, 80 iğneli bir kablo ile aygıtları birbirine bağlar. Veri aktarım genişliği sekiz bittir. SCSI II adı verilen yeni sürüm ise 16 bitlik veri aktarımına izin verir. Veri aktarım hızının tipik değeri 1.5-2 Mb/sn.
SCSI sistemlerinin kendi BIOS’ ları vardır. Yazılım açısından PC’ nin BIOS ‘unda bulunan yordamlarla uyumlu değildir. SCSI BIOS’ u korumalı modda da pek kullanışlı değildir. Novell yada OS/2 gibi işletim ortamları diske doğrudan erişirler ve genellikle ST 506 standardını desteklerler. Bu ise özel bir sürücü yazılımını gerekli kılar. Bu SCSI ara biriminin en büyük dezavantajlarından biridir.
Bunun yanı sıra bir SCSI hard diski sisteme bağlamak çok kolaydır. Yeni bir sürücüyü sisteme eklemek için sadece sürücünün bağlantılarının yapılması yeterlidir. Geri kalan işlemlerin SCSI denetleyicisi tarafından otamatik olarak halledilir.
GENİŞLEME YUVALARI
Genişleme kartlarının takılabildiği Anakart üzerindeki soketlerdir. Genişletme yuvalarının tipini bilgisayarın veri yolu belirler. Bu soketler PCI, ISA ve AGP ‘dir. Şimdi bu genişleme yuvalarının yapılarını inceleyelim.
ISA VERİ YOLU
En eski ve en ucuz veri yolu tipidir. Bu veri yolu, yavaş çalışan birimlerle yapılan veri transferleri için idealdir. Anakartlar üzerinden 16 bit’lik veri akışına izin verebilen kapılardır.
PCI VERİ YOLU
En karmaşık ve en son teknolojinin ürünü olan veri yoludur. Bu veri yoluna sahip bilgisayarlar bir köprü bağlantısıyla ISA Veri yoluna da sahiptirler. Günümüzde geçerli olan veri yolu PCI/ISA ‘dır. Anakart üzerinden 64 bit’lik veri akışına izin verebilen kapılardır.
AGP VERİ YOLU
Agp genişleme yuvaları grafik bilgilerinin Anakart üzerinden hızlı bir şekilde işlemciye ulaşmasını sağlayan bir kapıdır. 2X ve 4X hızları mevcuttur. Nasıl CD sürücüler 24, 48 vb. hızlara sahip ise Agp ekran kartlarında yer alan 2X ve 4X ifadeleri de hızı ifade etmektedir.
BIOS ve SETUP İŞLEMLERİ
Bir bilgisayarın çalışması için üzerinde yüklü bir yazılım olması gereklidir. Bir işlemci, sabit disk gibi donanımların görevi verilen emirleri yerine getirmektir. İşte yazılım bu emirlerin bütününe verilen addır. Bilgisayarınızda bulunan tüm yazılımlar sabit diskinize yüklenirler. Bunları kullanmak istediğiniz zaman sistem RAM'ine yüklenirler. İşlemci bellekteki bu yazılım emirlerine ulaşır ve emirleri yerine getirir. Yani böylece programları çalıştırmış olursunuz. Ancak bilgisayarınızı yeni açtığınızda bellek boştur; yani çalıştırabilecek bir program yoktur. Daha işletim sistemi bile devreye girmemiştir. İşte işletim sisteminin devreye girmesi ve donanım bileşenlerine emirleri aktarabilmesi için temel bir yazılıma gerek vardır. İşlemcinin her an ulaşabileceği bu yazılıma BIOS adı verilir.
Basic Input Output System ( Temel çevirirsek Giriş Çıkış Sistemi) kelimelerinin baş harfleri kullanılarak BIOS kısaltması oluşturulmuştur. BIOS'un bilgisayarınızda bulunan tüm bileşenlere etkisi vardır. BIOS'un tüm özelliklerini anlatmak için aşağıdaki konuları sırasıyla inceleyeceğiz.
BIOS Nedir, Ne İşe Yarar ?
BIOS bilgisayarın anakartı üzerinde bir veya daha fazla çipte bulunur. BIOS, üreticilerin içine program yükledikleri bir EEPROM (elektriksel olarak silinebilen salt oku bellek) çipidir. Program koduna hardware (donanım) ve software(yazılım) terimlerinin birleşmesiyle ortaya çıkan firmware adı verilir. Yeni çıkan BIOS'lar yazılım yoluyla değiştirilebilen ve güncellenebilen Flash BIOS'lara sahiptirler. Böylece İnternetten veya BIOS üreticisinden edindiğiniz disketle BIOS'u yenileyebilirsiniz.
BIOS bilgisayara bağlı bulunan aygıtları ilk kullanıma hazırlamak için denetler. Bilgisayarınız ilk açıldığında tamamen boştur. Firmware adını verdiğimiz BIOS yazılımı aşağıdaki temel işlemleri sırasıyla gerçekleştirir.
POST (Power on Self Test) bilgisayarın donanımını test eder. Örneğin ekranda artan sayıları gördüğünüzde POST belleği test etmektedir. BIOS post çeşitli sinyal kodları kullanır. Bu kodların her biri ayrı bir problemi belirlemektedir. Bu kodlar BIOS türleri arasında farklılık göstermektedir. Bilgisayarın açılmasından itibaren POST işleminde gerçekleşen olayları maddeler halinde sıralayacak olursak;
1.Mikroişlemci ROM BIOS bölgesinin en sonunda yer alan FFFF:0000 adresinden çalışmaya başlar.
2.Mikroişlemci genellikle kendi içerisine yerleştirilmiş test modunda test edilir. Daha sonra sistem kartı, veri yolları ve POST kodunu içeren hafıza test edilir.
3.Sistem zamanlayıcıdan test edilir.
4.Görüntüleme sistemi, genellikle görüntü hafızası ve ekranda güdümleyen sinyaller test edilir.
5.Tüm hafız test edilir.
6.Klavye test edilir.
7.Disk sürücülerin konumları test edilir.
İşletim sistemlerinden açılış yapmak: BIOS, Bootstrap Loader isminde bir program içerir. Bu program sistemi çalıştırmakla yükümlüdür. İşletim sistemi daha sonra devreye girer ve PC'yi açar.
Alt düzey donanım erişimini sağlamak: İşletim sistemi çalışmaya başladıktan sonra, BIOS'taki program kodu, birçok alt düzey donanım erişimi fonksiyonu sunar. Bu fonksiyonlar sayesinde CPU hard diske, görüntü denetleyicisine ve diğer çevre birimlere ulaşabilir.
PC'nizin anakartı üzerindeki BIOS çipi, o anakarttaki çip setine göre özel olarak tasarlanmıştır. Çip seti anakartın devrelerinin büyük bir kısmını oluşturan özel amaçlı bir veya birkaç grup çiptir. Her anakartta aynı çip seti kullanılmaz, dolayısıyla her BIOS aynı değildir. Hatta aynı üretici firmanın iki farklı BIOS'u da olabilir.
Buraya kadar anlatılanları kısaca özetleyecek olursak; BIOS yazılımı sayesinde bilgisayarınızdaki tüm donanımlar kontrolden geçirilir ve çalışmayan veya tam takılmamış bir donanım varsa bildirilir. BIOS'un yaptığı iki işlem vardır. BIOS'un yaptığı ilk işlem INT 11H (kesme 11) ile donatı belirleme ve INT 12H ile bellek boyutunu belirlemedir. Ön yükleyiciyi içeren ilk disk sektörüne erişmek için ise INT 19H'ı çalıştırır. Bu program sayesinde disketteki bilgileri RAM'e yükler. Bu çoğunlukla DOS (Disk Operation System)'tur. Dos ve Windows95-98'in yüklenmesi temel olarak COMMAND.COM, IOSYS.SYS, MSDOS.SYS" dosyalarından ibarettir.
Bazen BIOS donanımı tanıtana kadar görevine devam etmez. Bu durumda BIOS'a girerek gerekli ayarlamaları yapmanız ekranda beliren bir uyarı mesajı ile tavsiye edilir. Siz de gerekli BIOS ayarlarını biliyorsanız (biraz sonra inceleyeceğiz) bilgisayarınızdaki yeni donanımları tanıtırsınız. Donanım testi yapıldıktan sonra BIOS bilgisayarda bir işletim sistemi arar ve işletim sistemi bulunduğunda görevi ona bırakır.
BIOS Ayarları Nasıl Yapılır?
IBM uyumlu bilgisayarların ana kartlarında sistem konfigürasyon ve ayarlarının bir kaydını oluşturmak için kullanılan, BIOS ROM’da kayıtlı bir “Setup” yardımcı programı bulunur. Bu BIOS Setup ismini verdiğimiz program BIOS üreticisine göre farklı farklıdır. Piyasadaki bilgisayarların çoğunda bulunan BIOS'lar AMI (American Megatrends Inc.), AWARD ve Phoenix firmalarına aittir. Farklı firmalar tarafından yazılmış BIOS Setup'ları bazı ortak özellikler içerir.
Anakartınızı bir sistemde kurulu olarak aldıysanız uygun ayarlamalar zaten yapılmıştır. Eğer böyle ise, daha sonra açıklanacağı gibi Setup Progra.ını çağırıp ayarlara bir bakmayı ve belki onları, özellikle hard disk spesifikasyonlarını ileride referans olması için kaydetmeyi isteyebilirsiniz. Eğer kartı kuruyor veya sisteminizi yeniden konfigüre ediyorsanız yeni setup bilgilerini girmeniz gerekir. Bu bölüm programın nasıl kullanılacağını ve uygun ayarların nasıl yapılacağını öğreneceksiniz.
Setup Programı BIOS ROM’da kayıtlıdır. Bilgisayarınızı açtığınızda size Setup Progra.ını çağırma fırsatı veren bir ekran mesajı görünür. Bu, POST (Power On Self Test – Açılışta kendiliğinden test) sırasında görüntülenir. Eğer cevap vermek için fırsatınız olmadıysa eş zamanlı olarak CTRL, ALT ve DELETE tuşlarına basarak veya sistem kasasındaki “Reset” düğmesine basarak sistemi reset edin (yeniden başlatın). Sistemi kapatıp sonra tekrar açarak da yeniden başlayabilirsiniz. DELETE tuşuna bastıktan sonra aşağıdaki seçenekleri gösteren ana program ekranı görünecektir. Boot etmeden önce, Setup’a girmek İçin CTRL+ALT+ESC veya DELETE tuşuna basın. Bazı BIOS Setup'larına girişte F2 tuşu kullanılmaktadır.
Zaman içerisinde teknolojideki gelişmelere ve yeni üretilen donanımlara bağlı olarak BIOS Setup'lar daha komplike bir hale gelmiştir. Aşağıda basit bir Setup programı anlatılacaktır. Daha sonra yeni çıkan Setup'lardaki özellikler incelenecektir. Aşağıda anlatılanlar yeni Setup'lar ve eski Setup'lar için ortaktır. Bu anlatım yolunu seçmemin nedeni basitten zora doğru giderek daha iyi anlamanızı sağlamaktır.
1.STANDART CMOS SETUP
Şekil 10 – Standart Cmos setup görünümü
Standart CMOS setup’da tarih ,saat ,sabit disk ,floppy sürücüler, ekran bağdaştırıcısı , hata anı davranışı ve memory bilgileri verilir.
Tarih : gg/aa/yy ,gün ay ve yıl sırası ie 1900-2099 yılları arası geçerli.
Zaman : ss/dd/ss , saat dakika ve saniya sıras geçerlidir.
Sabit disk parametrelerinde ise tarih içerisinde gelişen tüm standartlar ve kendi boardının desteklediği donımlar için ayar yapılır. TYPE parametresinde 1-45 arası MFM(modified frequency modulation) ve RLL(run lenght limited) sabit diskleri için önceden girilmiş parametreler vardir. EIDE (enchanged IDE) ve IDE (Integrated drive electronics) sabit diskleri otomatik olarak tanır.
Eğer sabit diskimiz SCSI ise buraya NONE yazılmalıdır. BIOS EIDE Cdrom drive sürücüsünü otomatik olarak bulmaktadır. ATAPI cdromları ise ancak AUTO yapılırsa bulmaktadır.
Disket sürücüler ise; Ave B diye ikitane takılabileceğinden iki tanımlama yeri belirtilmiştir.Ayrıca tanıtılabilecek sürücü tipleri şunlardır:
None No floppy drive installed
360K, 5.25 in 5-1/4 inch PC-type standard drive; 360 kilobyte capacity
1.2M, 5.25 in 5-1/4 inch AT-type high-density drive; 1.2 megabyte capacity
720K, 3.5 in 3-1/2 inch double-sided drive; 720 kilobyte capacity
1.44M, 3.5 in 3-1/2 inch double-sided drive; 1.44 megabyte capacity
2.88M, 3.5 in 3-1/2 inch double-sided drive; 2.88 megabyte capacity
VIDEO seçeneğinde ise kullanılan grafik bağdaştırıcısının tipi belirtilmektedir. Bunlar aşağıdaki elemanlar olabilir.
EGA/VGA Enhanced Graphics Adapter/Video Graphics Array. For EGA, VGA, SEGA, SVGA or PGA monitor adapters.
CGA 40 Color Graphics Adapter, power up in 40 column mode
CGA 80 Color Graphics Adapter, power up in 80 column mode
MONO Monochrome adapter, includes high resolution monochrome adapters
HALT ON ,hata durumunda ne yapılacağı ile ilgili komutları içerir.
No errors The system boot will not be stopped for any error that may be detected.
All errors Whenever the BIOS detects a non-fatal error the system will be stopped and you will be prompted.
All,
But Keyboard The system boot will not stop for a keyboard error; it will stop for all other errors.
All, But Diskette The system boot will not stop for a disk error; it will stop for all other errors.
All, But Disk/Key The system boot will not stop for a keyboard or disk error; it will stop for all other errors.
Memory de ise ayarlanacak bir şey yoktur. Bilgilendirmeden ibarettir.
2.BIOS Features Setup
Şekil 11- BIOS features setup görünümü
Virus Warning : Enable iken bir program Boot sectore veya sabit diskin partition tablosuna eriştiğinde uyarı vermektedir . (enable ,disable)
CPU Internal Cache: İşlemcinin dahili ram’inin aktif hale getirilmesi için kullanılan seçenektir. (Enable –disable)
External Cache : Anakart üzerindeki Cache’lerin aktivitesi için kullanılır. . (Enable –disable)
Boot Sequence : İşletim sisteminin yüklenmesi işlemi için hangi aygıtın seçilmesi gerektiğinin bilgileri burada tutulur.
C,A System will first search for hard disk drive then floppy disk drive.
A,C System will first search for floppy disk drive then hard disk drive.
CDROM, C, A System will first search for CDROM drive, then hard disk drive and the next is floppy disk drive.
C, CDROM, A System will first search for hard disk drive , then CDROM drive, and the next is floppy disk drive.
Swap Floppy Drive :İki disket sürücüsü kullanıldığında enable yapılarak sistem açma aoyları genişletilir.
Boot up floppy seek : disket sürücüsünün iz yapısı kontrol edilir. (40 veya 80 )
Boot up numlock status : Numlock tuşu kilitlenir ve klavyenin sağındaki tuşler sadece sayısal kullanıma açılır.
Gate A20 option : A20denilen ,aslında 25 adres girişinden itibaren ESCD (extendet system Configuration Data) ın etkin olması, açarsak HMA(high memory area)alanını kullanıma açılması sağlanır.
“DOS=HIGH “ satırı burası fast iken geçerli olur.
Typematic rate setting , rate ve delay : bunların tümü klavye imlecinin ve klavye aksetme hızının ayarlarının yapıldığı bölümlerdir.
Security Option : Supervisor p..word ve user p..word ların verilmesinden sonra bunların setup açılışındamı yoksa bilgisayar açılışındamı etkin olacağı belirlenir.
PCI /VGA palette Snoop: Isa temelli vga veya MPEG hızlandırıcılarda renk kullanımı sorun yaratınca enable yapılır. (snoop: başkalarının işine burnunu sokma işlemi)
Os select for Dram : OS/2 sisteminde 64 Mbram kullanılınca bunu siteme belirtilmesi gerekmektedir. Window s kullanıcıları non OS2 yapmalıdırlar.
Video BIOS Shadows : Ekran birimlerinde dinamik ramlar kullanıldığı sırada dinamik ramin yavaşlığı nedeni ile eğer kullnılan ekran kartının gölge değerleri biliniyorsa burası aktif edilerek video kart bilgileir ekran dra.ını değilde tümleşik rami kullanırlar
3. Chipset Features
Şekil 11- chipset features seçenek tablosu
Bu BIOS seçeneği üretci firma tarafından uzun uğraşlar sonucu alınan test sonuçlarına göre elde edilen değerler ve parametrelerin bulunduğu bir seçenektir. Bu ayarlar değişimi belki çok küçük performans artımına neden olacaktır ve bazı konfigürasyon hataları kendisini ilk elverişsiz durumda ele vereceğinden uygun bir işlem olmamaktadır.
AUTO configuration: Enable edildiğinde 11 satırlık işlem fabrika verilerine göre ayarlanır. Genel olarak enable durumu korunmalıdır.
Dram timing : Bu ayar en küçük parametre yapılırsa Dram erişim süresini olumlu etkiler.
Dram speed selection : FPM (fast page mod ) veya edo –Dram (extended data out ) işlemi cache stratejisini belirlem işini görür.
8/16 bit recovery Time : Isa kartları arasındaki işlem zamanını belirler. İki isa kart takılı bilgisayarın 8 bitlik işlemi bitirip 16 bitlik işlemin bitmesi için ona vereceği zamandır.
ISA Clock : Isa veri yolunun PCI veri yoluna oran ile ne hızda olacağını belirler. /3 veya /4
System / video BIOS Cacheable : Enable seçimi dos altında çalışan programların hızlanmasını sağlar . Böylece söz edilen kartların BIOS bilgileri tampon bellekler de saklanacak ve erişimler bu bilgilere göre yapıldığından daha hızlı olacaktır.
Peer concurrency : İki Pci takılı bir bilgisayar için iki kartında aynı anda çalışmasına izin verme olayıdır.
4.İntegrated peripherals
Şekil 12 – integrated peripherals
Bu bölümdeki ayarlamalar kullanıcının birşeyleri değiştirmesi için değil ,o anda anakartın slotları ,portları ve kullanım gören ikincil elemanları tespit etmesini sağlamaktadır.
Block mode : sabit diskin konfigürasyon sectorlerinden bir defada en fazla bilginin okunabildiğinin göstergesidir.
PCI slot IDE 2nd channel : buradan secondary portunun açılıp kapatılması sağlanabilir. Eğer istenirse yanlızca IDE1 etkin hale getirilebilir.
ON chip primary /secondary PCI EIDE: Bu gösterge olarak kullanılır. IDE 1 ve IDE2 nin çalışır halde olup olmadığının kontrolü yapılır.
......PIO : bu işlemlerde ise auto en kullanışılı olanıdır .PIO Udma kullanan sabit disklerde 33 mb/s iken normal IDElerde 13-20 MB/sn olarak değişir.
Ayrıca bu BIOS kısmında yukarıda yazılmayan önemli parçalar da bulunmaktadır. Bunlar
Onboard serial port 1 : 3f8 /ırq4
Onboard serial port 2 : 2f8 /irq3
Com 1 ve Com 2 ‘nin IRQ ‘larının belirlemek için kullanılır. Ayrıca LPT ‘nin IRQ ve Mode’unun da belirlendiği yer burasıdır.
Onboard parallel port : 378 /Irq 7
Onboard parallel mode: SPP
Spp (standart paralel mode ) ,Epp (encanhced paralel mode ) ve Ecp (extended capabilites mode- iki yönlü FULL DUPLEX ) bilinen paralel port modlarıdır.
5.POWER MANAGEMENT SETUP
(Gelişmiş Güç Yönetimi)
Şekil 12- power management setup
Bu BIOS seçeneği son bilgisayarlar için bir gereklilik olmaktadır. Son sistem bilgisayarlar uzaktan yönetim ,telefona cevap verme ve fax ‘a cevap verme gibi bazı özelliklerden dolayı o an kullanacağı donanımı bildirmek zorundadır. Bu işlemler burada tanımlanır.
Power management : Disable ,min power saving ,max power saving ve user defined seçenekleri vardır.
Disable (default) No power management. Disables all four modes
Min. Power Saving Minimum power management. Doze Mode = 1 hr. Standby Mode = 1 hr., Suspend Mode = 1 hr., and HDD Power Down = 15 min.
Max. Power Saving Maximum power management -- ONLY AVAILABLE FOR SL CPU’s. Doze Mode = 1 min., Standby Mode = 1 min., Suspend Mode = 1 min., and HDD Power Down = 1 min.
User Defined Allows you to set each mode individually. When not disabled, each of the ranges are from 1 min. to 1 hr. except for HDD Power Down which ranges from 1 min. to 15 min. and disable.
Aşağıdaki seçeneklerin zaman sabitleri yukarıdaki seçeneklerdeözelleştirilir.
1. Doze Mode: sadece işlemcinin
2. Standby Mode: sabit disk ve ekranın
3. Suspend Mode: tüm parçaların
4. HDD Power Down :yanlızca sabit diskin
PM control By APM :Windows 95-98 gibi power management setup bileşeni bulunan bir işletim sistemi kullanılıyor ise yes denilmelidir.
Video OFF method :Ekranı kapatma şeklini kullanıcıdan sormakla birlikte yeni bir standart ile karşılaşmaktayız. Boşluk işareti yollanan monitörün senkronizasyon sinyalleri kapatılır.
V/H SYNC+Blank This selection will cause the system to turn off the vertical and horizontal synchronization ports and write blanks to the video buffer.
Blank Screen This option only writes blanks to the video buffer.
DPMS Initial display power management signaling.
IRQ lar ise suspend modu veya seçilen herhangibi mod için uyandırılacak elemanın çalıştırılbilmerisi için kesme isteği adresleri ile donatılır. Burada IRQ lar ile ilgili bir açıklama yapmak gereklidir. IRQ 9 a bakıldığında IRQ 2 Redır yazısı ile karşılaşırsınız. Bu aslında 16 tane IRQmodunun bulunmadığını yazılım benzeri bir olay ile bunun yapıldığını gösterir.
6. PNP /PCI CONFIGURATION
Bu BIOS seçeneğinin kullanım amacı BIOSun otomatik mi yoksa sizin göstereceğiniz donanımları mı bulacağını bazı tür donanımları bulursa eğer nasıl davranacağını göstermektir.
Resources controlled By: eğer PNP uyumlu donaımlarınız varsa auto ,güvenemediğiniz bir kartınız varsa Manual demekve IRQ’sunu belirtmek durumundasınız
Reset configuration data: BIOS plug play özelliğini kullanıp bilgisayarı açmış ve donanımları bulmuş ise sizlerden bunu kaydetmeyi ve bir sonraki açılışta bu hazır öğeleri kullanmak ister. (ESCD silinir =disable)
IRQ x DMA x..igned To: Manual seçeneği seçilirse akti olmakatdır. Burada bazı kartların otomatik olarak IRQ belirleme özellikleri varsa bu kısımlar işaretlenir. Mesela ses kartları IRQ 5ve DMA 1’i default larak kullanırlar.
PCI IRQ activited by : level ve edge seçenekleri kullanılır. Level kartın davranışına hazırım demektir. Edge ise bazı asi pci kartlarının çalışma snasında veya kendini bazı portlara kilitlemelri anında kullanılarak sorunun önünr geçilir.
PCI irq map to: 15 ve 14 nolu IRQ’ları düzeninin seçilmesi işleminin yapıldığı yerdir.
7.HDD LOW LEVELFORMAT
Bazı ıde diskler için fiziksel olarak sabit diskin yüzeyi format işlemi görür. Bazı sabit diskler için sakıncalıdır. Önce select drive işlem görecek sabit disk seçilir.
Bad track list seçeneğinde yüzey testten geçirilerek bozuk kesimler belirlenir ve bu kesimler üzerinde add ,modify ,delete ,clear bat track seçeneklerinden uygun olanı seçilir.
Dahasonrada Preformat yolu ile yüzey yenilemesi tamamlanır.
Bu BIOS seçeneklerinden başka Load defaults seçenekleri , Supervisor ve User p..word ve exıt without saving vardır.
LOAD BIOS DEFAULT , Fabrika verilerine geri dönülür
LOAD SETUP DEFAULT , Ayarlamalar tamamlanıp uyum verirse bu işlem artık default olarak saklanı ve sorun çıkınca fabfika verileri yerine eski uyumlu verilere dönülür.
SUPERVİSOR P..WORD: bilgisayar ve setup işlemlerinin güvencede durmasi için bu seçenek kullanilir. Iptal etmek için boş bir şifre vermek yeterlidir.
USER P..WORD: Setup kullanımına veya setup elemanlarının değişimine izin vermez Setup açılmış olsa bile bunu değiştiremezler.
EXİT WITHOUT SAVING: Setup işlemleri yapıldıktan sonra çıkarken F10 tuşuna veya buraya tıklanarak çıkılrsa işlemler kayıt edilerek çıkılmış olur.
______________ 
Paylaşımlara Saygı Lütfen Yorum Yazalım! İşimiz Paylaşım! Gücümüz Kaynak Siteler & Tecrübemiz & B-S! |
|
